Một thai kỳ được gọi là đủ tháng khi thai nhi tròn 40 tuần tuổi, chia làm 3 quí: I, II, III (tính từ ngày đầu của kỳ kinh cuối cùng của thai phụ).

Ngày nay, siêu âm được xác định là một phương tiện theo dõi thai nhi đầu tay bởi nó cho hình ảnh thực về cấu trúc và hoạt động của thai với chi phí rẻ, hợp lý và quan trọng hơn là cho đến nay siêu âm là một phương pháp khảo sát không có hại đối với thai nhi.

Như vậy, để kiểm tra và theo dõi sự phát triển của thai, thai phụ cần phải được siêu âm ít nhất 4 lần trong quá trình mang thai. Đó là các mốc thời điểm quan trọng: 8 tuần, 12 tuần, 22 tuần và 32 tuần tuổi.

BS.CKII. Lương Kim Phượng - Trưởng khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Phụ sản TP Cần Thơ đang siêu âm theo dõi sức khỏe thai nhi và bà mẹ 

Thời điểm thai 8 tuần: nghĩa là thai phụ đã trễ kinh 4 tuần, cần được siêu âm để xác định số lượng thai, hoạt động tim của phôi thai và tính tuổi thai, dự đoán ngày sinh chính xác nhất. Tuy nhiên, nếu thai phụ có tiền sử sảy thai hoặc có dấu hiệu đau bụng dưới, ra huyết âm đạo sớm hơn 8 tuần thì phải được siêu âm sớm để xác định vị trí thai, loại trừ thai ngoài, thai trứng, thai bám sẹo mổ lấy thai lần trước, hoặc phát hiện trước dấu hiêu dọa sẩy thai để được điều trị sớm.

Thời điểm thai 12 tuần: đây là mốc thời gian quan trọng để thực hiện sàng lọc trước sinh quí I bằng siêu âm và xét nghiệm. Giới hạn tuổi thai:11 tuần đến 13 tuần 6 ngày. Các Bác sĩ siêu âm sẽ thực hiện một cuộc khảo sát thai mà trong đó đo khoảng mờ da gáy (NT) là quan trọng nhất. Ngoài ra, các Bác sĩ còn tìm các dấu ấn chỉ phản ánh các bất thường nhiễm sắc thể mà quan trọng nhất là Hội chứng Down (3 NST 21): xương mũi, nhịp tim thai, doppler qua van 3 lá tim thai và ống tĩnh mạch. Tuổi mẹ và các dấu ấn nêu trên, cùng với xét nghiệm các chất sính hóa khác gọi là xét nghiệm sàng lọc kết hợp. Nếu Kết quả đánh giá nguy cơ mắc bệnh là cao, thai phụ sẽ được làm xét nghiệm chẩn đoán ở quí II dựa vào nước ối ở tuần lễ 16 – 18 tuần.

- Điều đáng lưu ý là da gáy thai nhi dày dần theo tuổi thai ở cuối quí I và không có nguy cơ độc lập. Do đó khi thai phụ thấy kết quả siêu âm da gáy dày không cần phải lo lắng vì đánh giá nguy cơ phải phối hợp tuổi mẹ và sinh hóa máu mẹ. Có những thai nhi da gáy không dày nhưng kết quả nguy cơ cao và ngược lại, có những thai nhi da gáy dày nhưng tiên lượng tốt, sinh ra bé khỏe mạnh. Lưu ý: khi da gáy dày hơn 3mm, các bác sĩ sẽ tư vấn làm xét nghiệm đặc biệt. Có 2 loại xét nghiệm: xâm lấn và không xâm lấn. Xâm lấn là sinh thiết gai nhau để chẩn đoán bất thường nhiễm sắc thể. Không xâm lấn là làm xét nghiệm máu mẹ tìm DNA tự do để sàng lọc bất thường nhiễm sắc thể, có giá trị trên 99% về phát hiện bệnh Down.

- Giai đoạn này các bác sĩ siêu âm có thể phát hiện 30% các bất thường ở thai nhi như: nang bạch huyết vùng cổ, phù thai, thai không có sọ não, không não, não thất không phân chia, các tật thoát vị hoặc khiếm khuyết thành ngực, bụng, gù vẹo cột sống, lộn ổ nhớp. Các bất thường này mang tính quyết định đình chỉ thai nếu quá nặng, hoặc làm tiếp xét nghiệm chẩn đoán bất thường NST ở quí II.

- Đối với các trường hợp song thai, đa thai: xác định số bánh nhau, buồng ối để theo dõi chặt chẽ hơn, nhất là song thai một bánh nhau gây nhiều biến chứng về sau.

Thời điểm thai 22 tuần: đây là thời điểm quan trọng để thực hiện siêu âm khảo sát hình thái thai nhằm tầm soát những bất thường trong bào thai để có kế hoạch xử trí và điều trị kịp thời khi trẻ sinh ra. Vai trò của siêu âm thực hiện khảo sát từ hình dạng bên ngoài đến cấu trúc bên trong ở các hệ: thần kinh trung ương, vùng đầu mặt cổ, tim, mạch máu lớn, hệ hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu và hệ xương. Giai đoạn này cũng phát hiện phù thai do thiếu máu bào thai gây ra.

- Hệ thần kinh: phát hiện các tật hộp sọ và trong não chủ yếu bất thường hệ thống não thất và chất trắng, tiểu não như: tật đầu nhỏ, thoát vị não – màng não do hở hộp sọ, hở đốt sống, não nước, não thất không phân chia, kém phat triển tiểu não, thể chai, chủ yếu phát hiện các bệnh nặng làm cho trẻ sinh ra đời không thể tiếp tục phát triển về tâm thần vận động. Các bệnh của chất xám, về rối loạn ngôn ngữ, lời nói, trí thông minh – siêu âm không phát hiện được: ở các tật nặng cần có sự quyết định đúng đắn của bà mẹ dưới sự tư vấn của các bác sĩ chuyên khoa.

-Vùng đầu mặt cổ: siêu âm tìm thấy bất thường ở mắt mũi, môi, miệng và các xương hàm: các dấu chúng có thể tập hợp thành hội chứng bất thường để giúp các bác sĩ làm thêm các xét nghiệm chẩn đoán cho thai nhi.

về tim và mạch máu: ngày nay siêu âm rất tiến bộ trong đánh giá tim thai mà cách đây 5 – 10 năm còn hạn chế, nhất là do máy móc. Siêu âm có thể phát hiện bệnh tim bẩm sinh từ nhẹ đến nặng. ư: khuyết vách nhĩ thất lớn, kém phát triển một buồng tim (thiểu sản tim trái) hoặc mạch máu ( hẹp động mạch phổi, động mạch chủ)), kém phát triển van tim (không lổ van động mạch phổi), hoặc bất thường xuất phát các mạch máu lớn gọi là hoán vịđại động mạch. Các bệnh lý này đe dọa tính mạng trẻ sau sinh do đó cần phát hiện sớm để xử trí kịp thời. Các bất thường nhẹ: khuyết vách liên thất hoặc liên nhĩ đơn thuần không gây thiếu oxi. Các bệnh hẹp hở van tim ít khi phát hiện sớm trong bào thai do tim thai tiếp tục phát triển cho đến khi sinh ra đời. Siêu âm tim còn bị hạn chế trường nhìn do tư thế thai nằm sấp hoặc ít nước ối. Một nghiên cứu ở Mỹ tỷ lệ khảo sát tim bẩm sinh trong bào thai chỉ đạt 60%.

- Hệ hô hấp: siêu âm đánh giá được phổi thai nhi tăng hay giảm phát triển và các cấu trúc bất thường như phổi lạc chỗ, nang tuyến phổi; phát hiện thoát vị vào lồng ngực qua cơ hoành ngăn cách ngực - bụng, hẹp khí quản qua dấu hiệu gián tiếp.

- Hệ tiêu hóa gan mật: siêu âm phát hiện được các bệnh bẩm sinh

+ Hẹp thực quản qua dấu gián tiếp

+ Teo, hẹp tá tràng

+ Gan mật: bất thường dạng nang, u, dãn phình

- Hệ tiết niệu: đánh giá cấu trúc thận; kích thước thận, phát hiện bệnh loạn sản thận đa nang bẩm sinh nặng. Các bất thường nhẹ như dãn bể thận, hẹp niệu quản, hẹp niệu đạo – bàng quang to.

- Hệ xương: siêu âm rất dễ phát hiện bất thường ở hệ xương dài như lùn bẩm sinh (loạn sản xương), mất xương (bất sản xương quay), thừa xương, dính xương, gù vẹo cột sống. Lưu ý: những bất thường như dính khớp sọ, lõm khớp thường xuất hiện muộn ở quí III và khó phát hiện như Hội chứng Crouzon, Abet,… còn hạn chế khảo sát trên siêu âm.

Giai đoạn này siêu âm xác định được vị trí bám của lá nhau xem có che lổ trong cổ tử cunghay nhau cài răng lược hoặc dây rốn – bám màng.

Siêu âm khảo sát hình thái thai có thể bị hạn chế do nước ối ít hoặc thai nhi nằm sấp – và siêu âm rất tốn thời gian cần phải siêu âm hội chẩn nhiều lần mới đưa ra kết luận cuối cùng, nhất là những trường hợp bất thường phức tạp nhiều cơ quan. Vì vậy khả năng phát hiện khoảng 80 – 90%, đã là 1 kết quả khá tốt. Điều này còn tùy thuộc vào kinh nghiệm của bác sĩ và chất lượng máy siêu âm.

Ở một số thai phụ có nguy cơ cao như: tiền căn sinh con dị tật, sàng lọc quí I kết quả nguy cơ mắc các bất thường NST cao hoặc có 1 dấu chứng bất thường ở quí I như không xương mũi, thoát vị rốn, da gáy dày, cần được khảo sát hình thái sớm hơn ở tuần 17 – 18.

Về song thai: giai đoạn này siêu âm có thể phát hiện truyền máu trong song thai sớm ở song thai 1 bánh nhau.

Thời điểm 32 tuần: quí III. Đây là thời kỳ phát triển hoàn chỉnh của thai nhi, và ngôi thai tương đối ổn định. Siêu âm xác định: ngôi thai, cân nặng thai nhi, chỉ mang tính ước lượng vì bị sai lệch nếu thai nhi đa ối hoặc thiểu ối, đặc biệt giai đoạn sắp chuyển dạ - có thể sai lệch nhiều >10%. Khảo sát bánh nhau vị trí bám có che cổ tử cung hay bám xâm lấn sẹo mổ cũ hay không. Đặc biệt thực hiện Doppler dòng máu qua động mạch rốn và động mạch não giữa để đánh giá sức khỏe thai qua tuần hoàn nhau thai, xác định vị trí bám của lá nhau. dây rốn – bám màng hay dây rốn tiền đạo để tiên lượng cuộc sanh an toàn cho mẹ và bé.

Nếu là song thai một bánh nhau, siêu âm tiếp tục đánh giá trọng lượng và tuần hoàn nhau thai để phát hiện biến chứng truyền máu song thai. Nếu nghi ngờ sẽ được theo dõi siêu âm 2 tuần/lần cho đến khi kết thúc thai.

Tóm lại: Siêu âm là một kỹ thuật khảo sát không thể thiếu để theo dõi thai chuyên ngành sản khoa. Điều quan trọng là các mẹ bầu nên nắm rõ mục tiêu và giá trị của siêu âm ở từng thời điểm khác nhau để siêu âm đúng mốc thời gian quan trọng: 8 tuần, 12 tuần, 22 tuần, 32 tuần. Thai phụ cần nhớ: việc theo dõi cử động thai mỗi giờ, mỗi ngày là rất quan trọng không kém siêu âm.